“Op dit moment hebben we te maken met sterk economisch pessimisme. Het is een veelgehoorde uitspraak dat de tijd van economische vooruitgang over is; de snelle verbetering van de levensstandaard is aan het afremmen.” Met deze woorden begint de econoom J.M. Keynes in 1930 een essay waarin hij mijn toekomst beschrijft. Volgens Keynes kan in een eeuw tijd de samenleving radicaal anders zijn. Drie uur werken per dag (vijftien uur per week) is voldoende om “de oude Adam tevreden te stellen”. Volgens Keynes is tegen die tijd (rond 2030) de rijkdom zo toegenomen dat wij het grootste deel van onze beschikbare tijd besteden aan wat we willen doen ter ontspanning en vermaak, in plaats aan wat nodig is om te leven.
Het lijkt er nog niet op dat we al dicht bij deze situatie zijn. En als we Keynes moeten geloven, duurt dat ook nog wel even. Om dit te bereiken moeten nl. een aantal stappen worden gezet. De eerste twee stappen zijn volgens Keynes het beheersen van de bevolkingsgroei en het vaste voornemen om oorlog en civiele conflicten te voorkomen. Daarnaast is het nodig dat we bereid zijn ons wetenschappelijk te laten leiden en is er de noodzaak van een toename van kapitaal door een goede verhouding tussen onze productie en consumptie.
Nu gaat het mij niet om het economisch model en of het werkelijk mogelijk is om te bereiken wat Keynes een situatie van “economische gelukzaligheid” noemt. Ik ben geen econoom. Het gaat mij meer om de enorme tegenstelling tussen Keynes’ beschrijving van de toekomst en onze situatie zoals die vandaag is. Het vergezicht van Keynes (paar uur werken per dag) haalt het niet bij de werkelijkheid van alle dag. Ondanks alle vooruitgang is ons leven ingewikkelder dan het ooit geweest is. De veelheid aan taken en verantwoordelijkheden en de soms complexe manier deze te combineren, maken dat velen moeite hebben goed overzicht te houden. De verwachtingen die onze leidinggevende, collega’s, klanten en anderen van ons hebben, zijn vaak groot. En de tijd om deze verwachtingen waar te maken is lang niet altijd voldoende. Het gevolg is dat wie het hardst om aandacht vraagt, geholpen wordt.
Dit verandert niet, tenzij jijzelf de verantwoordelijkheid neemt en er voor kiest om het anders te doen. Niet in een krampachtige poging om drie uur per dag te werken, zoals Keynes dat voorhoudt. Wel om een einde te maken aan een reactieve manier van leven en werken, die je niet alleen moe in je lijf, maar vooral ook moe in je hoofd maakt. Volgens Stephen Covey is het leven volgens de reactieve manier weinig effectief. Dit komt er op neer dat onze reactie (respons) volledig afhankelijk is van de gebeurtenissen (stimulus). We reageren op de omstandigheden. We krijgen het werk niet af omdat we zoveel onderbroken worden, of omdat er te weinig tijd is, of we ons niet lekker voelden, etc. Ten diepste is dit onbevredigend, want het enige wat je kunt doen is volgen of reageren.
De keerzijde is een proactieve levenshouding. Deze manier van leven maakt ons verantwoordelijk voor onze eigen keuzes. We hebben namelijk wel een keus, stelt Covey. We zijn geen redeloze dieren die uitsluitend vanuit hun instinct reageren. We hebben een zelfbewustzijn gekregen en het vermogen ons dingen voor te stellen. We kunnen handelen vanuit ons geweten en onze vrije wil. Dit wil overigens niet zeggen dat we vervolgens maar kunnen doen wat we willen, alsof onze omgeving er niet meer toe doet. Maar wel dat het mogelijk is om niet langer overgeleverd te zijn aan de omstandigheden.
Het toekomstbeeld van Keynes lijkt mij utopisch en gaat bovendien voorbij aan de harde realiteit dat wij mensen maar al te gemakkelijk te maken hebben met gevoelens van jaloezie en hebzucht (om er maar eens twee te noemen). Maar de overspannen manier van werken, onder andere door de enorme gejaagdheid en onbalans (om er maar eens twee te noemen) zoals wij die in onze samenleving kennen, is weer een ander uiterste.